EP.4 บทบาทของบริษัทบังหน้าในการฟอกเงินและอาชญากรรมทางการเงิน (The Role of Shell Companies in Money Laundering and Financial Crimes)

        บริษัทบังหน้า  (shell company)  เป็นนิติบุคคลที่ดำเนินการบนกระดาษเป็นหลัก โดยแทบไม่มีการดำเนินธุรกิจหรือทรัพย์สินที่สำคัญใดๆ แม้ว่าบริษัทบังหน้าอาจจะมีประโยชน์ในด้านทีชอบด้วยกกฎหมาย แต่มันก็มักถูกนำไปใช้ในกิจกรรมทางการเงินที่ผิดกฎหมาย เช่น การฟอกเงิน การฉ้อโกง การหลีกเลี่ยงภาษี และการสนับสนุนการเงินแก่การก่อการร้าย โดยที่พวกอาชญากรมักใช้บริษัทเหล่านี้เพื่อปกปิดแหล่งที่มาของเงินที่ได้มาอย่างผิดกฎหมายและทำการถ่ายโอนความมั่งคั่งข้ามพรมแดน ตลอดจนปิดบังความเป็นเจ้าของทรัพย์สินที่แท้จริงอีกด้วย

เนื่องจากประเทศไทยเป็นศูนย์กลางการค้าและการเงินที่สำคัญในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หน่วยงานที่เกี่ยวข้องดูแลจึงได้เพิ่มความพยายามในการปราบปรามการใช้บริษัทบังหน้า  (shell company) ในทางที่ผิด การทำความเข้าใจว่าบริษัทเหล่านี้ทำงานอย่างไรตลอดจน ความเสี่ยงของบริษัทเหล่านี้ และกฎระเบียบที่เปลี่ยนแปลงไปนั้นถือเป็นสิ่งสำคัญสำหรับสถาบันทางการเงินและธุรกิจที่ต้องปฏิบัติตามกฎระเบียบด้านการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (Anti-Money Laundering)

บริษัทบังหน้า  (Shell Company) คืออะไร?

คำจำกัดความและลักษณะเฉพาะ

บริษัทบังหน้า (shell company) คือหน่วยธุรกิจที่ไม่มีสถานที่ประกอบการจริง ไม่มีพนักงาน หรือการดำเนินงานที่ดำเนินการจริง แต่ดำรงอยู่เพื่อถือครองทรัพย์สิน จัดการธุรกรรมทางการเงิน หรือทำหน้าที่เป็นตัวกลางในการทำธุรกิจ แม้ว่าโดยเนื้อแท้แล้วจะไม่ได้เป็นเรื่องผิดกฎหมาย แต่บริษัทบังหน้าก็สามารถใช้เพื่อปกปิดกิจกรรมทางการเงิน หลบเลี่ยงภาษี และอำนวยความสะดวกในการฟอกเงินได้ (FATF 2023)

ลักษณะสำคัญของบริษัทบังหน้า  ได้แก่:

• ไม่มีการดำเนินงานที่สำคัญ– บริษัทเหล่านี้ไม่ได้ผลิตสินค้า ไม่ได้ให้บริการ หรือจ้างคนงาน
• ข้อมูลบันทึกที่แสดงต่อสาธารณะมีน้อย–เจ้าของและกรรมการมักจะไม่เปิดเผยตัวตนหรือไม่ก็ให้ผู้อื่นถือหุ้นแทนตน (nominee shareholder)
• การจดทะเบียนในเขตอำนาจที่เป็นความลับ – บริษัทบังหน้าจำนวนมากจดทะเบียนบริษัทในต่างประเทศ (offshore location) ที่รู้จักกันว่ามีการกำกับดูแลที่หละหลวม (เช่น หมู่เกาะบริติชเวอร์จิน, หมู่เกาะเคย์แมน)
• มีการโอนเงินบ่อยครั้ง– บริษัทดังกล่าวจะถูกใช้สำหรับธุรกรรมทางการเงินที่ซับซ้อนซึ่งทำให้ยากต่อการติดตามแหล่งที่มาของเงิน (OECD 2023)
  
  

บริษัทบังหน้าเปรียบเทียบกับบริษัทพร้อมจำหน่าย

สิ่งสำคัญคือต้องแยกแยะระหว่างบริษัทบังหน้า และจากบริษัทพร้อมจำหน่าย

• บริษัทบังหน้า ไม่มีวัตถุประสงค์ทางธุรกิจที่ชอบด้วยกฎหมายและมักดำรงอยู่เพื่ออำนวยความสะดวกในการก่ออาชญากรรมทางการเงิน
• บริษัทพร้อมจำหน่าย (Shelf companies) เป็นนิติบุคคลที่จดทะเบียนล่วงหน้าซึ่งพร้อมให้ซื้อขาย ช่วยให้ธุรกิจสามารถซื้อบริษัทที่จัดตั้งขึ้นอย่างถูกต้องตามกฎหมายและมีประวัติที่สะอาดเพื่ออำนวยความสะดวกในการดำเนินได้งานทันที (World Bank 2023)
  
  

วิธีการที่บริษัทบังหน้า (Shell Companies) ช่วยอำนวยความสะดวกในการฟอกเงิน

1. การยักย้ายและปกปิดเงินทุนที่ผิดกฎหมาย
การฟอกเงินโดยทั่วไปเกิดขึ้นในสามขั้นตอน: การยักย้าย การปกปิด และการนำกลับมาให้ บริษัทบังหน้า มีบทบาทสำคัญในกระบวนการปกปิด โดยที่เงินผิดกฎหมายจะถูกโอนผ่านธุรกรรมหลายรายการเพื่อบดบังแหล่งที่มาต้นทาง อาชญากรมักโอนเงินระหว่างบริษัทบังหน้า ในเขตอำนาจศาลที่แตกต่างกันเพื่อทำให้การติดตามทำได้ยาก (IMF 2023)

2. การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (Trade-Based Money Laundering: TBML)
มีการใช้บริษัทบังหน้า ในการฟอกเงินทางการค้า (TBML) อยู่บ่อยครั้ง โดยที่สินค้าและบริการมีเพียงการออกใบแจ้งหนี้เกิน (over-invoiced) หรือออกใบแจ้งหนี้ขาด (under-invoiced) เพื่อให้เหตุผลในการทำธุรกรรมทางการเงิน โดยที่เทคนิคแบบนี้จะช่วยให้ผู้กระทำความผิดสามารถเคลื่อนย้ายเงินผิดกฎหมายข้ามพรมแดนโดยอ้างว่าเป็นธุรกรรมการค้าที่ถูกกฎหมาย (FATF 2023)

3. การหลบเลี่ยงภาษีและการใช้บริการธนาคารนอกประเทศ (Tax Evasion and Offshore Banking)
บริษัทบังหน้า ยอมให้บุคคลและองค์กรหลบเลี่ยงภาษีโดยการโอนกำไรไปยังเขตอำนาจที่มีภาษีต่ำ ด้วยการส่งเงินผ่านบริษัทบังหน้า ในต่างประเทศ บรรดาธุรกิจต่างจึงสามารถหลีกเลี่ยงการจ่ายภาษีนิติบุคคลในประเทศบ้านเกิดของตนได้ แนวทางปฏิบัตินี้ แม้ว่าบางครั้งจะถือเป็นเรื่องที่ไม่ได้ผิดกฎหมายแต่หน่วยงานด้านภาษีก็มีการตรวจสอบอย่างเข้มงวด (OECD 2023)

4. การปกปิดผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริง (Concealing Beneficial Ownership )
อาชญากรหลายรายใช้บริษัทบังหน้าเพื่อปกปิดความเป็นเจ้าของที่แท้จริงของบรรดาทรัพย์สิน เช่น อสังหาริมทรัพย์ เรือยอทช์ และบัญชีเงินในธนาคาร ด้วยการการใช้กรรมการตัวแทน (nominee director) หรือโครงสร้างทรัสต์ บรรดาอาชญากรก็จะสามารถปกปิดชื่อของตนออกจากบันทึกของทางราชการ ทำให้หน่วยงานกำกับดูแลไม่สามารถระบุผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริงได้ (ธนาคารโลก 2023)

5. การสนับสนุนการติดสินบนและการทุจริตคอร์รัปชัน
บรรดาเจ้าหน้าที่ของรัฐและผู้บริหารองค์กรจะใช้บริษัทบังหน้า บังหน้าในการรับและจ่ายสินบนโดยยังคงรักษาความไม่เปิดเผยตัวตนเอาไว้ได้ เงินทุนดังกล่าวจะถูกส่งผ่านบริษัทบังหน้า หลายชั้นเพื่อทำให้ยากต่อการติดตามการจ่ายเงินเพื่อการทุจริตดังกล่าว (Transparency International 2023)

กรณีศึกษาการใช้บริษัทบังหน้าไปในทางที่ผิดอย่างเห็นได้ชัด  (Notable Cases of Shell Company Abuse)

1. การรั่วไหลของเอกสารปานามา [The Panama Papers Leak (2016)]
เอกสารปานามาที่รั่วไหลเมื่อปีค.ศ. 2016 ได้เปิดโปงข้อมูลบริษัทบังหน้า กว่า 200,000 แห่ง ซึ่งถูกนักการเมือง ผู้นำทางธุรกิจ และอาชญากรใช้เพื่อปกปิดความมั่งคั่ง หลบเลี่ยงภาษี และฟอกเงิน การเปิดเผยดังกล่าวทำให้เกิดการปฏิรูปกฎระเบียบระหว่างประเทศและเพิ่มการตรวจสอบโครงสร้างการเงินนอกประเทศ (ICIJ 2023)

2. เรื่องอื้อฉาวของกองทุนวันเอ็มดีบีของมาเลเซีย (Malaysia 1MDB)
เรื่องอื้อฉาวของกองทุน 1MDB เกี่ยวข้องกับเจ้าหน้าที่และผู้บริหารธุรกิจชาวมาเลเซียที่ฟอกเงินหลายพันล้านดอลลาร์ผ่านเครือข่ายบริษัทบังหน้า ในเขตอำนาจต่างประเทศ เงินทุนเหล่านี้ถูกใช้เพื่อซื้อสินค้าฟุ่มเฟือย อสังหาริมทรัพย์ และการติดสินบนทางการเมือง ซึ่งเน้นย้ำให้เห็นถึงอันตรายจากการกำกับดูแลที่อ่อนแอ (IMF 2023)

3. ตลาดอสังหาริมทรัพย์และการฟอกเงินในประเทศไทย
ภาคอสังหาริมทรัพย์ของประเทศไทยถูกมองว่ามีความเสี่ยงที่ชาวต่างชาติจะใช้บริษัทบังหน้า มาซื้ออสังหาริมทรัพย์ที่มีมูลค่าสูง ทั้งนี้ทางการไทยได้เพิ่มการตรวจสอบการลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศและการซื้ออสังหาริมทรัพย์ด้วยเงินสดที่เชื่อมโยงกับบริษัทบังหน้า ที่ไม่ได้รับการตรวจสอบ (AMLO 2023)

มาตรการควบคุมเพื่อปราบปรามการทุจริตของบริษัทบังหน้า  (Regulatory Measures to Combat Shell Company Abuse )

1. กฎหมายความโปร่งใสในด้านการเป็นผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริง
รัฐบาลต่าง ๆ ทั่วโลก รวมทั้งประเทศไทย ได้บังคับใช้กฎหมายที่มีความเข้มงวดกำหนดให้เปิดเผยข้อมูลผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริง ของบริษัท โดยมีเป้าหมายเพื่อป้องกันไม่ให้ผู้กระทำความผิดซ่อนตัวอยู่หลังโครงสร้างองค์กรที่ไม่เปิดเผยตัวตน (Bank of Thailand 2023)

2. คำแนะนำของคณะทำงานเฉพาะกิจเพื่อดำเนินมาตรการทางการเงิน (Financial Action Task Force: FATF)
คณะทำงานเฉพาะกิจเพื่อดำเนินมาตรการทางการเงิน (FATF) ได้ออกแนวปฏิบัติเรียกร้องให้สถาบันการเงินดำเนินการตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริงที่เข้มข้นขึ้น  (Enhanced Due Diligence: EDD) กับนิติบุคคลที่แสดงสัญญาณว่าเป็นบริษัทบังหน้า โดยที่สถาบันต่าง ๆ จะต้องตรวจสอบความถูกต้องตามกฎหมายของธุรกิจก่อนเริ่มทำธุรกรรม (FATF 2023)

3. กฎระเบียบข้อบังคับของสำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ของประเทศไทย
สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน ได้ดำเนินการตามนโยบายที่กำหนดให้ธนาคารและสถาบันการเงินของไทยต้องตรวจสอบโครงสร้างองค์กรและรายงานธุรกรรมที่มีเหตุอันควรสงสัยที่เชื่อมโยงกับบริษัทบังหน้า ในปัจจุบันหน่วยงานกำกับดูแลมุ่งเน้นไปที่การระบุธุรกิจที่มีความเสี่ยงสูงซึ่งไม่มีการดำเนินงานจริง (AMLO 2023)

4. การปราบปรามแหล่งหลบเลี่ยงภาษีทั่วโลกขององค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (The Organisation for Economic Co-operation and Development: OECD) 
องค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนาเป็นผู้นำความพยายามระดับนานาชาติเพื่อลดการเลี่ยงภาษีผ่านบริษัทบังหน้า โดยสนับสนุนให้เขตอำนาจศาลนำมาตรฐานการรายงานทั่วไป (CRS) มาใช้เพื่อความโปร่งใสทางการเงินข้ามพรมแดน (OECD 2023)

แนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุดสำหรับภาคธุรกิจและสถาบันการเงิน

เพื่อบรรเทาความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบริษัทบังหน้า ภาคธุรกิจและสถาบันการเงินควรนำมาตรการปฏิบัติตามกฎระเบียบดังต่อไปนี้มาใช้บังคับ:

1. การระบุตัวตนลูกค้า (Know Your Customer: KYC)

• จัดให้มีการตรวจสอบตัวตนของลูกค้าองค์กรและผู้ได้รับผลประโยชน์ที่แท้จริงของบริษัทอย่างละเอียดถี่ถ้วน (Bank of Thailand 2023)
  
  

2. การตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริงที่เข้มข้นขึ้น (Enhanced Due Diligence: EDD) สำหรับนิติบุคคลที่มีความเสี่ยงสูง

• ดำเนินการตรวจสอบบริษัทที่มีสัญญาณเตือน เช่น การขาดสถานที่ตั้งทางกายภาพ ผู้ถือหุ้นที่เป็นตัวแทน และการทำธุรกรรมข้ามพรมแดนบ่อยครั้ง (FATF 2023)

3. การเฝ้าติดตามตรวจสอบธุรกรรมอย่างต่อเนื่อง

• นำระบบตรวจสอบที่ขับเคลื่อนด้วย AI มาใช้เพื่อตรวจจับรูปแบบทางการเงินที่ผิดปกติที่เชื่อมโยงกับนิติบุคคลที่เป็นบริษัทบังหน้า (OECD 2023)

4. เสริมสร้างภาระผูกพันในการรายงาน

• สถาบันการเงินจะต้องรายงานกิจกรรมที่มีเหตุอันควรสงสัยต่อ ปปง. และหน่วยงานกำกับดูแลระหว่างประเทศทันที (IMF 2023)

บทสรุป

บริษัทบังหน้าหรือ shell companies ยังคงก่อให้เกิดความเสี่ยงทั้งทางด้านการเงินและด้านกฎระเบียบที่สำคัญ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในด้านการฟอกเงิน การเลี่ยงภาษี และการทุจริตคอร์รัปชัน ทั้งนี้ แม้ว่าจะมีการใช้งานที่ไม่ได้ผิดกฎหมาย แต่การใช้ในทางที่ผิดบ่อยครั้งทำให้มีกฎระเบียบระดับโลกที่เข้มงวดยิ่งขึ้น ภาคการเงินของประเทศไทยยังคงต้องเฝ้าระวังและดำเนินการเชิงรุกในการตรวจจับและบรรเทาความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบริษัทบังหน้าเหล่านี้

ด้วยการยกระดับความเข้มข้นด้านความโปร่งใส การนำมาใช้ซึ่งกรอบการปฏิบัติตามกฎระเบียบที่เข้มงวดยิ่งขึ้น และการใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีการตรวจสอบขั้นสูง สถาบันการเงินจะสามารถป้องกันการก่ออาชญากรรมทางการเงินได้อย่างมีประสิทธิภาพและรับรองการปฏิบัติตามกฎระเบียบต่าง ๆ ในสภาวะที่เศรษฐกิจโลกมีความซับซ้อนมากขึ้นกว่าเดิมอย่างมีนัยสำคัญ

บรรณานุกรม

AMLO. Thailand’s Anti-Money Laundering Regulations on Shell Companies. 2023.
Bank of Thailand. Corporate Transparency and Financial Integrity Guidelines. 2023.
FATF. Guidance on Shell Companies and Money Laundering Risks. 2023. ICIJ. The Panama Papers: Global Financial Secrecy Exposed. 2023.
IMF. Money Laundering and the Role of Shell Companies in Financial Crime. 2023.
OECD. Tax Evasion and Offshore Financial Structures: The Global Response. 2023.
Transparency International. The Role of Shell Companies in Corruption and Bribery. 2023.
World Bank. Trade-Based Money Laundering and Financial Secrecy. 2023.