EP:12 การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (Trade-Based Money Laundering--TBML): เทคนิคและการป้องกันเชิงกลยุทธ์

        การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (Trade-Based Money Laundering—TBML) เป็นหนึ่งในวิธีการก่ออาชญากรรมทางการเงินที่ซับซ้อนที่สุด เป็นวิธีการที่ทำให้อาชญากรสามารถเคลื่อนย้ายเงินทุนผิดกฎหมายข้ามพรมแดนภายใต้ข้ออ้างของธุรกรรมการค้าที่ถูกต้องตามกฎหมาย การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า ใช้ประโยชน์จากเครือข่ายการค้าโลก ห่วงโซ่อุปทานที่ซับซ้อน และเทคนิคการออกใบแจ้งหนี้ปลอม เพื่อฟอกเงินหลายพันล้านดอลลาร์ต่อปี (FATF 112)

ทั้งนี้ วิธีการดังกล่าวแตกต่างจากวิธีการฟอกเงินแบบดั้งเดิมที่อาศัยการลักลอบขนเงินสดหรือผ่านทางสถาบันการเงิน การฟอกเงินโดยอาศัยการค้าหรือการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า ได้ผนวกเงินทุนผิดกฎหมายเข้ากับระบบการค้าโลก ทำให้การตรวจจับนั้นทำได้ยาก องค์กรอาชญากรรมต่าง ๆ รวมถึงแก๊งค้ายา ผู้ก่อการร้ายทางการเงิน และผู้หลบเลี่ยงภาษี ต่างใช้การฟอกเงินโดยอาศัยการค้าเพื่อเคลื่อนย้ายเงินทุนโดยไม่ถูกตรวจพบ

ประเทศไทยในฐานะศูนย์กลางการค้าที่สำคัญในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กำลังเผชิญหน้ากับความเสี่ยงที่สำคัญจาก การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากการออกใบแจ้งหนี้ปลอม (false invoicing) การจำแนกประเภทสินค้าที่ไม่ถูกต้อง (misclassification of goods) และแผนการเบี่ยงเบนการค้า (trade diversion schemes)  บทความนี้จะแสดงถึงการทำงานของ TBML เทคนิคการฟอกเงินและกรณีศึกษาที่สำคัญ ตลอดจนการตอบสนองด้านกฎระเบียบของประเทศไทยต่อการก่ออาชญากรรมทางการเงินที่เกี่ยวข้องกับการค้า (trade-based financial crime)

วิธีการทำงานของการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า

1. บทบาทของการค้าระหว่างประเทศในอาชญากรรมทางการเงิน (The Role of International Trade in Financial Crime)
การค้าระหว่างประเทศมีความซับซ้อน มีปริมาณสูง และยากต่อการเฝ้าตรวจสอบ ทำให้เป็นเป้าหมายที่เหมาะสมสำหรับผู้ฟอกเงิน การฟอกเงินโดยอาศัยการค้าหรือTBML ทำให้อาชญากรสามารถ:

• เคลื่อนย้ายเงินทุนผิดกฎหมายที่แสร้งว่าเป็นธุรกรรมการค้า
• ใช้ใบแจ้งหนี้ปลอมเพื่อพิสูจน์ความถูกต้องของกระแสเงินทุนที่น่าสงสัย
• บิดเบือนราคาการค้าเพื่อโอนมูลค่าโดยจะไม่ถูกตรวจพบ (World Bank 145).

แตกต่างจากการฟอกเงินแบบดั้งเดิม การฟอกเงินโดยอาศัยการค้าอาศัยธุรกรรมทางธุรกิจที่ดูเหมือนว่าเป็นธุรกรรมที่ถูกต้องตามกฎหมาย ทำให้เป็นการยากที่ธนาคาร หน่วยงานศุลกากร และหน่วยงานกำกับดูแลจะสามารถตรวจจับกิจกรรมที่น่าสงสัยได้

2. เทคนิคหลักที่ใช้ในการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า
การฟอกเงินโดยอาศัยการค้าเกี่ยวข้องกับเทคนิคหลากหลายที่ออกแบบมาเพื่อปกปิดแหล่งที่มาและการเคลื่อนไหวของเงินทุนที่แท้จริง วิธีการที่พบบ่อยที่สุด ได้แก่:

ก) การออกใบแจ้งหนี้เกินจริง (Over-Invoicing) และการออกใบแจ้งหนี้ต่ำกว่าจริง (Under-Invoicing)

• อาชญากรใช้มูลค่าใบแจ้งหนี้สูงหรือต่ำเกินไปเพื่อเคลื่อนย้ายเงินข้ามพรมแดน
• การออกใบแจ้งหนี้เกินจริงทำให้สามารถโอนเงินได้มากกว่ามูลค่าที่แท้จริงของสินค้า
• การออกใบแจ้งหนี้ต่ำกว่าจริงทำให้อาชญากรสามารถหลบเลี่ยงภาษีและอากรได้ (OECD 98)

ข) การขนส่งสินค้าปลอมและการจำแนกสินค้าผิดประเภท (Phantom Shipments and Misclassification of Goods)

• อาชญากรสร้างธุรกรรมการค้าปลอมที่ไม่มีการขนส่งสินค้าจริง
• ในบางกรณี สินค้ามูลค่าต่ำถูกจัดประเภทผิดให้เป็นสินค้ามูลค่าสูงเพื่อให้เป็นการสมเหตุผลในการโอนเงิน (Interpol 78)

ค) การแลกเปลี่ยนเปโซในตลาดมืด (Black Market Peso Exchange (BMPE)

• วิธีการที่กลุ่มค้ายาในละตินอเมริกาใช้กันทั่วไปเพื่อฟอกเงินที่ได้จากการค้ายาเสพติดของสหรัฐอเมริกา
• สหรัฐอเมริกา เงินดอลลาร์ที่ได้รับจากการขายยาเสพติดจะถูกแลกเปลี่ยนเป็นเปโซผ่านธุรกรรมการค้าปลอม (FATF 134)

ง) การเบี่ยงเบนการค้าและการออกใบแจ้งหนี้หลายฉบับ (Trade Diversion and Multiple Invoicing)

• มีการออกใบแจ้งหนี้สินค้าแบบเดียวกันหลายครั้ง ทำให้เกิดธุรกรรมทางการเงินปลอม
• ผู้ฟอกเงินใช้บริษัทบังหน้านอกประเทศ (offshore shell companies) เพื่อเพิ่มความซับซ้อน (IMF 88)

กรณีศึกษา: การฟอกเงินจากการค้าในทางปฏิบัติ

1. ธนาคารแห่งประเทศจีนและการฟอกเงินโดยอาศัยการค้าในเม็กซิโก (2021)

• กลุ่มอาชญากรฟอกเงินชาวจีนช่วยเหลือแก๊งค้ายาในเม็กซิโกฟอกเงินจากการค้าผ่านใบแจ้งหนี้ปลอม
• แผนการนี้เกี่ยวข้องกับการส่งออกสิ่งทอและอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ โดยปลอมแปลงเงินจากการค้ายาเสพติดให้เป็นธุรกรรมทางธุรกิจที่ถูกต้องตามกฎหมาย
• มีการโอนเงินที่ได้มาจากการกระทำผิดกฎหมายกว่า 5 พันล้านดอลลาร์สหรัฐผ่านการฉ้อโกงทางการเงินทางการค้า (Interpol 101).

2. กลุ่มมาเฟีย 'Ndrangheta และการฟอกเงินโดยอาศัยการค้าในยุโรป (2019)

• กลุ่มมาเฟียที่ชื่อว่า 'Ndrangheta' ของอิตาลีฟอกเงินที่ได้จากการค้าโคเคนผ่านการค้าผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร
• อาชญากรใช้การส่งออกไวน์และน้ำมันมะกอกในการตบตาเจ้าหน้าที่เมื่อมีการรายงานธุรกรรมทางการเงินอันมีเหตุอันควรสงสัย
• เจ้าหน้าที่ยึดทรัพย์สินที่เชื่อมโยงกับข้อตกลงการค้าฉ้อโกง โดยมีมูลค่ากว่า 200 ล้านยูโร (OECD 116)

3. บทบาทของไทยในการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (2565)

• กรมศุลกากรและหน่วยงานกำกับดูแลทางการเงินของไทยได้เปิดโปงเครือข่ายการฟอกเงินโดยอาศัยการค้าที่เคลื่อนย้ายเงินหลายล้านเหรียญผ่านการส่งออกเครื่องประดับปลอม
• อาชญากรใช้บริษัทบังหน้าและใบแจ้งหนี้ปลอมเพื่อโอนเงินระหว่างไทยและฮ่องกง
• แผนการนี้เชื่อมโยงกับเครือข่ายอาชญากรรมที่จัดตั้งขึ้นในจีนและสิงคโปร์ (AMLO 58)

การตอบสนองของประเทศไทยต่อการฟอกเงินโดยทางการค้า

1. การปราบปรามเครือข่ายการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า โดยสำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ได้เสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับ:

• ความร่วมมือด้านข่าวกรองทางการเงินกับหน่วยงานกำกับดูแลการค้าและหน่วยงานศุลกากร
• การเฝ้าระวังภาคส่วนที่มีความเสี่ยงสูงอย่างเข้มงวดยิ่งขึ้น รวมตลอดถึงภาคการค้าอัญมณี อิเล็กทรอนิกส์ และยานยนต์
• การเพิ่มภาระหน้าที่ด้านการรายงาน AML สำหรับธุรกรรมการเงินการค้า (Trade Finance Transactions) (AMLO 72)

2. การปฏิบัติตามแนวทางของ FATF และ ASEAN AML ของประเทศไทย

• ประเทศไทยปฏิบัติตามแนวทางของ FATF เกี่ยวกับการฟอกเงินโดยอาศัยข้อมูลทางการค้า ซึ่งรวมถึง:
• การเฝ้าติดตามธุรกรรมการค้าที่มีเหตุอันควรสงสัยแบบเรียลไทม์
• การตรวจสอบเส้นทางการไหลทางการเงินข้ามพรมแดนที่เข้มงวดยิ่งขึ้น
• การเพิ่มความเข้มข้นในการประเมินความเสี่ยงสำหรับธุรกรรมการค้ามูลค่าสูง (Enhanced risk assessments for high-value trade transactions) (FATF 85)
• ประเทศสมาชิกอาเซียนได้จัดตั้งคณะทำงานระดับภูมิภาคเพื่อติดตามการดำเนินงานของ TBML ซึ่งจะช่วยยกระดับความร่วมมือด้านการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินข้ามพรมแดน (Interpol 94)
  

3. การเสริมสร้างความเข้มแข็งด้านความร่วมมือระหว่างศุลกากรและสถาบันการเงิน (Strengthening Customs and Financial Institution Collaboration)

• หน่วยงานศุลกากรของไทยกำลังดำเนินการเฝ้าระวังการค้าที่ขับเคลื่อนด้วย AI เพื่อตรวจจับความผิดปกติในใบแจ้งหนี้และการขนส่ง
• ธนาคารจำเป็นต้องตรวจสอบธุรกรรมการค้าที่เกี่ยวข้องกับเขตอำนาจศาลที่มีความเสี่ยงสูง
• ปรับปรุงกระบวนการ KYC และกระบวนการตรวจสอบสถานะทางการเงิน (Due Diligence) สำหรับการจัดหาเงินทุนสำหรับการนำเข้า/ส่งออก (Bank of Thailand 49)

แนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุดสำหรับสถาบันการเงินเพื่อป้องกัน TBML

1. เสริมสร้างการเฝ้าตรวจสอบธุรกรรมด้าน AML

• สถาบันการเงินควรนำระบบตรวจสอบธุรกรรมแบบเรียลไทม์มาใช้สำหรับการชำระเงินทางการค้า
• ควรมีการส่งสัญญาณเตือน (Trigger Alerts) ต่อธุรกรรมการค้าที่มีเหตุอันควรสงสัย เช่น การออกใบแจ้งหนี้ที่ผิดปกติ หรือปริมาณการค้าที่เพิ่มขึ้นอย่างกะทันหัน (OECD 104)
  
  

2. ยกระดับความเข้มข้นด้าน KYC และมาตรการตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริง (Enhanced Due Diligence) ในการเงินเพื่อการค้าให้เข้มข้นยิ่งขึ้น

• ธนาคารจะต้องทำการตรวจสอบความถูกต้องของธุรกรรมการค้าและคู่สัญญา
• สถาบันการเงินควรตรวจสอบใบแจ้งหนี้การค้า (trade invoices) กับบันทึกการขนส่ง (shipping records) ใบขนสินค้า (customs declarations) และข้อมูลโลจิสติกส์ ซ้ำอีกครั้ง (IMF 91)

3. การใช้ประโยชน์จาก AI และ Blockchain เพื่อการเฝ้าระวังทางการค้า (Leveraging Al and Blockchain for Trade Surveillance) 

• การเฝ้าตรวจสอบธุรกรรมที่ขับเคลื่อนด้วย AI สามารถระบุรูปแบบของ TBML ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
• เทคโนโลยี Blockchain สามารถเพิ่มความโปร่งใสในธุรกรรมการค้าโลก (World Bank 122)

4. การเพิ่มความร่วมมือระหว่างภาครัฐและเอกชนเพื่อต่อสู้กับการฟอกเงินโดยทางการค้า

• รัฐบาลควรทำงานร่วมกับสถาบันการเงิน ผู้ให้บริการด้านโลจิสติกส์ และหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย เพื่อตรวจจับและป้องกัน TBML
• การแบ่งปันข้อมูลและความร่วมมือด้านข่าวกรองที่เพิ่มขึ้นจะช่วยปรับปรุงการมาตรการในการจัดการกับการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (FATF 112)

บทสรุป

การฟอกเงินโดยอาศัยการค้า (TBML) ยังคงเป็นหนึ่งในอาชญากรรมทางการเงินที่ซับซ้อนและท้าทายที่สุดในการตรวจจับและป้องกัน อาชญากรสามารถเคลื่อนย้ายเงินทุนผิดกฎหมายมูลค่าหลายพันล้านเหรียญสหรัฐได้โดยการใช้ประโยชน์จากเครือข่ายการค้าระหว่างประเทศ การปลอมแปลงใบแจ้งหนี้ และการบิดเบือนสินค้า โดยไม่ต้องปฏิบัติตามมาตรการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินแบบดั้งเดิม

ประเทศไทยในฐานะศูนย์กลางการค้าที่สำคัญของภูมิภาค ได้ปรับปรุงกฎระเบียบต่อต้านการฟอกเงิน (AML) เพื่อป้องกันการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า แต่ยังคงจำเป็นต้องมีความพยายามเพิ่มเติม การติดตามการค้าโดยใช้วัสดุอะลูมิเนียม (Al) ที่เข้มงวดยิ่งขึ้น ความร่วมมือระหว่างหน่วยงานที่มากขึ้น และความร่วมมือระหว่างภาครัฐและเอกชนที่ดีขึ้น ล้วนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งต่อการขัดขวางการดำเนินงานของการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า

เมื่อเครือข่ายอาชญากรรมทางการเงินมีความก้าวหน้ามากขึ้น รัฐบาล สถาบันการเงิน และหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายต้องร่วมมือกันเพื่อปิดช่องโหว่ทางการเงินการค้าโลก และรับรองว่าจะมีการคุ้มครอง AML ที่เข้มงวดยิ่งขึ้นต่อการฟอกเงินโดยอาศัยการค้า

บรรณานุกรม

MLO. Thailand's Enforcement Measures Against Trade-Based Money Laundering. 2023.
Bank of Thailand. AML Risk Assessment for Trade Finance Transactions. 2023.
FATF. Global Trade-Based Money Laundering Techniques and Prevention Strategies. 2023.
IMF. The Role of Financial Institutions in Trade-Based Money Laundering. 2023.
Interpol. International Criminal Networks and Trade-Based Laundering Risks. 2023.
OECD. Financial Crime and Trade Manipulation in Global Markets. 2023.
World Bank. Advanced Technologies for Detecting Trade-Based Financial Crime. 2023.